Trong những năm gần đây, số lượng các vụ án hành chính do Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Nghệ An thụ lý ngày càng tăng, tính chất các vụ án ngày càng đa dạng và phức tạp. Việc giải quyết các vụ án hành chính vừa đảm bảo đúng quy định của pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân; vừa phải đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ chính trị địa phương nên đã đặt ra cho VKS hai cấp tỉnh Nghệ An không ít khó khăn, thách thức. Để đáp ứng các yêu cầu trên, VKSND tỉnh Nghệ An đã xác định công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính là một trong những khâu công tác chủ chốt, lựa chọn làm khâu công tác đột phá, trong đó đặc biệt tập trung chú trọng công tác kháng nghị phúc thẩm. Chính vì vậy, công tác kháng nghị phúc thẩm các bản án, quyết định hành chính trong thời gian qua đã đạt được những thành tích đáng ghi nhận nhưng có lúc, có nơi chưa đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ. Trong thời gian tới, để nâng cao số lượng, chất lượng các bản kháng nghị phúc thẩm vụ án hành chính, cần đánh giá thực trạng, rút ra nguyên nhân để tìm ra giải pháp hữu hiệu là yêu cầu cấp thiết của VKSND hai cấp tỉnh Nghệ An trong giai đoạn hiện nay.

I. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC KHÁNG NGHỊ

1. Kết quả đạt được

Theo số liệu thống kê từ năm 2016 đến năm 2021, Viện KSND hai cấp đã ban hành theo thủ tục phúc thẩm 14 kháng nghị. Trong đó, số kháng nghị phúc thẩm của Viện kiểm sát cùng cấp đã ban hành 11 kháng nghị (cấp huyện 1; cấp tỉnh 10), số kháng nghị phúc thẩm của Viện kiểm sát cấp trên trực tiếp đã ban hành 03 kháng nghị.

Về chất lượng kháng nghị phúc thẩm: Các kháng nghị của Viện kiểm sát đều đảm bảo có chất lượng, tỷ lệ kháng nghị được Viện kiểm sát cấp trên bảo vệ cao; không có vụ án nào Viện kiểm sát cấp trên phải rút kháng nghị. Thông qua công tác kháng nghị phúc thẩm đã khắc phục được nhiều thiếu sót trong công tác giải quyết các vụ án hành chính; từ đó bảo vệ kịp thời lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức, cá nhân.

2. Tồn tại, hạn chế

Bên cạnh những kết quả đạt được, công tác kháng nghị phúc thẩm trong thời gian qua vẫn còn những tồn tại, hạn chế như sau:

- Vẫn còn một số bản án, quyết định của Tòa án có vi phạm pháp luật nhưng quá trình kiểm sát bản án, quyết định Kiểm sát viên không phát hiện kịp thời để tham mưu ban hành kháng nghị.

- Các bản kháng nghị được VKS cấp trên bảo vệ nhưng tỷ lệ kháng nghị được Tòa án cấp phúc thẩm chấp nhận chưa cao.

3. Nguyên nhân của tồn tại, hạn chế

Những tồn tại, hạn chế nêu trên có nhiều nguyên nhân khác nhau nhưng tập trung vào các nguyên nhân chủ yếu sau đây:

- Tinh thần trách nhiệm của một số Kiểm sát viên chưa cao, chưa chịu khó nghiên cứu, học tập để nâng cao trình độ, khả năng nhận diện vi phạm các vụ án hành chính. Mặt khác, ở VKSND cấp huyện, đa phần kiểm sát viên, kiểm tra viên làm khâu công tác này còn trẻ, chưa có nhiều kinh nghiệm; số lượng án ở cấp huyện cũng không nhiều, do đó cơ hội tiếp xúc, cọ xát còn ít, nên việc phát hiện, nhận diện các dạng vi phạm của Tòa án còn hạn chế.

- Án hành chính là loại án khó và phức tạp, liên quan đến nhiều văn bản quy phạm pháp luật trong quản lý nhà nước. Mặt khác, các văn bản hướng dẫn này lại thường xuyên sửa đổi, điều chỉnh, bổ sung. Một số văn bản pháp luật còn có mâu thuẫn, chồng chéo, quy định của pháp luật chưa đầy đủ, thiếu rõ ràng, việc cung cấp chứng cứ của các bên đương sự còn thiếu các tài liệu, hồ sơ bị thất lạc, không có hồ sơ lưu trữ để nên còn những cách hiểu khác nhau trong việc đánh giá chứng cứ. Vì thế, quan điểm giải quyết vụ án có sự khác nhau giữa VKS và Tòa án, dẫn đến có một số vụ án Tòa án cấp phúc thẩm không chấp nhận kháng nghị.

- Toà án cấp sơ thẩm thực hiện việc chuyển hồ sơ vụ án hành chính để Viện kiểm sát xem xét việc kháng nghị phúc thẩm chưa nghiêm túc, chưa đúng quy định tại Thông tư số 03/2016/TTLT-VKSNDTC-TANDTC ngày 31/8/2016 của của Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao. Kiểm sát viên chưa có biện pháp đôn đốc Tòa án gửi bản án, quyết định đúng thời hạn theo quy định của pháp luật, làm ảnh hưởng đến thời hạn ban hành kháng nghị của Viện kiểm sát hai cấp.

- Vẫn còn tình trạng Tòa án không gửi hoặc gửi bản án, quyết định cho Viện kiểm sát chậm. Do đó, khi nhận được bản án, quyết định mặc dù phát hiện được bản án, quyết định có vi phạm nhưng đã hết thời hạn kháng nghị phúc thẩm; vi phạm này, Viện kiểm sát đã nhiều lần ban hành kiến nghị yêu cầu Tòa án khắc phục vi phạm nhưng Tòa án thực hiện chưa triệt để.

II. GIẢI PHÁP, KIẾN NGHỊ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG, HIỆU QUẢ THỰC HIỆN QUYỀN KHÁNG NGHỊ

1. Giải pháp

Để khắc phục những tồn tại, hạn chế và nâng cao số lượng, chất lượng các bản kháng nghị, trong thời gian tới hai cấp Viện kiểm sát cần tăng cường các giải pháp sau:

Thứ nhất, nâng cao kỹ năng kiểm sát bản án, quyết định của Tòa án để thực hiện quyền kháng nghị của Viện kiểm sát

Khâu kiểm sát bản án, quyết định của Tòa án là khâu rất quan trọng để Viện kiểm sát thực hiện quyền kháng nghị kịp thời. Lãnh đạo phòng phải thường xuyên đôn đốc, kiểm tra việc Kiểm sát viên thực hiện nhiệm vụ này.

Phòng mở sổ theo dõi việc tiếp nhận bản án, quyết định của Tòa án cấp huyện; hàng tháng, hàng quý tổng hợp, so sánh, đối chiếu với số liệu thống kê của Viện kiểm sát cấp huyện hoặc thông qua hồ sơ vụ án phúc thẩm để xác định bản án, quyết định của Tòa án cấp huyện có được Viện kiểm sát cấp huyện gửi cho Viện kiểm sát cấp tỉnh hay không.

Khi nhận được bản án, quyết định của Tòa án, Kiểm sát viên cần nghiên cứu một cách toàn diện về tố tụng, nội dung; Kiểm sát thời hạn gửi, thời hạn ban hành, căn cứ thẩm quyền ban hành, nội dung, hình thức của bản án, quyết định. Khi kiểm sát nội dung bản án, quyết định, Kiểm sát viên cần nghiên cứu kỹ phần nhận định, quyết định của bản án. Trên cơ sở nội dung nhận định và phần quyết định của bản án sơ thẩm, Kiểm sát viên đối chiếu những tình tiết, chứng cứ có trong hồ sơ vụ án với những nhận định, quyết định của Tòa án tại bản án để xác định việc đánh giá chứng cứ có khách quan, toàn diện và có phù hợp với quy định của pháp luật trong từng giai đoạn cụ thể hay không; việc vận dụng pháp luật nội dung và pháp luật tố tụng của Tòa án có chính xác và đầy đủ không? Tính chất và mức độ vi phạm của Tòa án? Từ đó, Kiểm sát viên đề xuất hướng xử lý kiến nghị yêu cầu khắc phục vi phạm hoặc ban hành kháng nghị kịp thời.

Thứ hai, nâng cao kỹ năng nhận diện vi phạm thực hiện quyền kháng nghị của Viện kiểm sát đối với bản án, quyết định của Toà án.

Viện KSNDTỉnh thường xuyên thông báo rút kinh nghiệm, hướng dẫn nghiệp vụ về giải quyết các vụ án hành chính, tập hợp những vướng mắc trong thực hiện Luật tố tụng hành chính, để các Viện kiểm sát địa phương nghiên cứu, rút kinh nghiệm, phát huy vai trò của Viện kiểm sát trong công tác kiểm sát giải quyết án hành chính.Những vụ án khi ngành cấp trên có văn bản rút kinh nghiệm thì lãnh đạo yêu cầu Kiểm sát viên nghiên cứu kỹ để tự rút kinh nghiệm, học hỏi, nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, vận dụng khi gặp các vụ án tương tự. Tăng cường viết bài trao đổi nghiệp vụ (những kinh nghiệm, kỹ năng công tác; những khó khăn, vướng mắc; những vi phạm, thiếu sót của Tòa án...) đăng tải lên Trang thông tin điện tử của VKS Tỉnh.

Thứ ba, nâng cao tinh thần trách nhiệm của cán bộ, Kiểm sát viên đảm nhận khâu công tác kiểm sát việc giải quyết án hành chính.

Thường xuyên nâng cao nhận thức đối với cán bộ, Kiểm sát viên về vai trò quan trọng của khâu công tác kiểm sát việc giải quyết hành chính. Tích cực rèn luyện đội ngũ cán bộ, Kiểm sát viên tự ý thức rèn luyện, tu dưỡng về mọi mặt, nâng cao ý thức trách nhiệm, tinh thần chủ động, tự giác trong thực hiện nhiệm vụ, Kiểm sát viên phải kiên quyết trong việc đấu tranh với những vi phạm của Tòa án, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự, không có tư tưởng nể nang, ngại va chạm, luôn phấn đấu để hoàn thành nhiệm vụ được giao.

Thứ tư, tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành.

Lãnh đạo đơn vị quan tâm, bố trí kiểm sát viên có năng lực, chịu khó nghiên cứu đảm nhiệm khâu công tác; việc sắp xếp, bố trí, luân chuyển vừa đảm bảo tính ổn định và tính kế thừa; Lãnh đạo phụ trách thường xuyên kiểm tra đôn đốc, chỉ đạo sâu sát đối với khâu công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính; chú trọng việc phổ biến, quán triệt kịp thời, đầy đủ các văn bản, quy định mới của pháp luật đối với cán bộ, Kiểm sát viên; quán triệt tính thần phải kiên quyết kiến nghị, kháng nghị khi phát hiện vi phạm của Tòa án; Lấy kết quả thực hiện công tác kháng nghị để xem xét, đánh giá kết quả thi đua hàng năm, cũng như thực hiện việc kiểm điểm làm rõ trách nhiệm của Kiểm sát viên khi để xảy ra việc bản án, quyết định của Tòa án có vi phạm nghiêm trọng nhưng không phát hiện được để tham mưu cho lãnh đạo ban hành kháng nghị.

Thứ năm, tăng cường mối quan hệ phối hợp giữa Viện KSND hai cấp, giữa Viện kiểm sát và Tòa án.

Cần duy trì và tăng cường sự phối hợp giữa Viện kiểm sát cấp trên với Viện kiểm sát cấp dưới, giữa Tòa án và Viện kiểm sát, nhất là trong việc gửi bản án, quyết định, chuyển hồ sơ vụ án; Viện KSND cấp huyện cần thông tin kịp thời các vi phạm để trao đổi nghiệp vụ, chủ động thực hiện kháng nghị trong thời hạn kháng nghị để đảm bảo tất cả các vi phạm phải được phát hiện, xử lý kịp thời, đúng quy định. Thực hiện việc chuyển bản án, quyết định giữa VKSND các cấp qua internet, đảm bảo tính nhanh chóng, kịp thời, nhất là các bản án Tòa án gửi chậm cho Viện kiểm sát nhưng có vi phạm. Hạn chế việc Viện kiểm sát cấp dưới kháng nghị, Viện kiểm sát cấp trên rút quyết định kháng nghị.

2. Kiến nghị:

Đối với Lãnh đạo Viện KSND tỉnh Nghệ An:

- Lãnh đạo đơn vị thường xuyên quan tâm chỉ đạo công tác kiểm sát việc giải quyết án hành chính. Sắp xếp, bố trí cán bộ cho phòng nghiệp vụ, các đơn vị Viện kiểm sát cấp huyện đảm bảo hợp lý trên cơ sở rà soát về chức năng, nhiệm vụ, đánh giá khối lượng công việc. Tăng cường nhân lực, bố trí Kiểm sát viên có năng lực chuyên môn, có kinh nghiệm và tinh thần trách nhiệm, chịu khó nghiên cứu đảm nhận khâu công tác nhằm phát huy vai trò, khả năng của họ trong lĩnh vực này. Cần có cơ chế động viên, khuyến khích, kịp thời như: ưu tiên trong việc bình xét thi đua khen thưởng; trong việc bồi dưỡng quy hoạch các chức danh lãnh đạo...

- Chú trọng bồi dưỡng về phẩm chất chính trị, nâng cao đạo đức cho cán bộ, Kiểm sát viên để Kiểm sát viên có bản lĩnh nghề nghiệp, kiên định lập trường trong đấu tranh bảo vệ pháp luật. Quan tâm đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ Kiểm sát giải quyết án hành chính cho cán bộ, Kiểm sát viên.

Đối với Viện KSND cấp trên:

- Cần tổ chức sơ kết, tổng kết việc thi hành Luật Tố tụng hành chính năm 2015 và các văn bản hướng dẫn thi hành;rà soát để khắc phục những bất cập về các quy định pháp luật, sửa đổi những quy định còn mâu thuẫn, chưa hợp lý, bổ sung, hướng dẫn cụ thể những quy định còn chưa rõ ràng. Bên cạnh đó, cần kiến nghị hoàn thiện các quy định pháp luật để đảm bảo thực hiện quyền kháng nghị của Viện kiểm sát nhân dân.

- Tổng hợp và hệ thống hoá những thông báo rút kinh nghiệm đối với những sai sót trong việc giải quyết các vụ án hành chínhtrên toàn quốc theo hướng nhận diện các dạng vi phạm của Tòa án trong quá trình giải quyết vụ án và những thiếu sót của Kiểm sát viên khi tham gia phiên tòa gửi cho các Viện kiểm sát cấp dưới để nghiên cứu, vận dụng trong quá trình giải quyết vụ án. Mặt khác, cần xuất bản hoặc đăng tải những kháng nghị giám đốc thẩm, tái thẩm của Viện KSND tối cao đã được Tòa án xét xử chấp nhận kháng nghị trên trang Web của ngành hoặc Tạp chí kiểm sát để các Viện KSND địa phương có điều kiện học tập, tích lũy kinh nghiệm, nâng cao tŕnh độ nghiệp vụ, kỹ năng nghề nghiệp.

- Hàng năm cần hệ thống các văn bản pháp luật dân sự hiện hành và rà soát các văn bản hết hiệu lực để thông báo kịp thời cho Viện KSND cấp dưới có cơ sở áp dụng đúng pháp luật; làm công cụ phương tiện trong quá trình thực hiện công tác.

- Thường xuyên tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng nghiệp vụ, kinh nghiệm, kỹ năng cho cán bộ, Kiểm sát viên, đặc biệt là các kỹ năng chính như: tổng hợp, nghiên cứu hồ sơ để nắm chắc vụ án, bám sát việc giải quyết của Tòa án; cách phát hiện vi phạm (phân loại vi phạm về tố tụng, vi phạm về nội dung thường gặp trong từng loại án); khuyến khích việc thảo luận, trao đổi, tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc./.

Nguyễn Thị Tố Loan - Phòng 10

Viện KSND tỉnh Nghệ An